Geinig van buiten, saai van binnen

Door Bernard Hulsman

Het meest gehoorde verwijt tegen Vinex-wijken is dat ze monotoon zijn. Als Vinex-voorstanders wijzen op de buitengewone variatie die de Vinex-wijken kennen, zeker in vergelijking met voorgaande generaties buitenwijken, hebben de tegenstanders als weerwoord dat het hier slechts om schijnvariatie gaat. Achter al die kekke, steeds andere geveltjes gaan altijd weer dezelfde schrale Nederlandse rijtjeswoningen schuil, beweren ze.

De zojuist voltooide huizen van MVRDV op het Hageneiland in de Waterwijk van de Vinex-wijk Ypenburg - wonen aan water is populair in Vinex-wijken - zullen de Vinex-haters sterken in hun overtuiging. Op het eerste gezicht zijn de twee-onder-een-kappers en rijtjeshuizen opzienbarend. Dat zijn we ook gewend van MVRDV, het Rotterdamse bureau dat eerder verantwoordelijk was voor onder meer de beroemd-beruchte Villa VPRO in Hilversum en de Nederlandse inzending bij de Wereldexpositie in Hannover in 2000. De grap van de huizen is dat de hele buitenkant - gevels én daken - steeds van één enkel materiaal is gemaakt. Zo is de een helemaal van knalblauw golfplaat, een ander is geheel bedekt met rode dakpannen en weer een ander heeft gevels van zilvergrijs aluminium.

De archetypische huisjes uit één stuk zijn buitengewoon fotogeniek. Hun oervormen worden beklemtoond door de monochrome kleuren en zijn zo sterk dat de toevoegingen van de bewoners, zoals vitrages die vaak zo rampzalig uitpakken voor moderne gebouwen, er niets aan af doen. Ook stedenbouwkundig kent het Hageneiland enkele afwijkingen van wat gebruikelijk is in Nederlandse buitenwijken, al baren ze minder opzien dan de bonte gevels en blijft Hageneiland in wezen niet meer dan een wijkje met rijtjeshuizen. De auto's op het eiland zijn verbannen naar de randen waardoor veel huizen alleen bereikbaar zijn via voetpaden. De ruime tuinen, waarin glazen kassen als schuurtjes fungeren, worden niet omgeven door de in Vinex-wijken veel gebruikte Gamma-schuttingen, maar door beschaafde hagen.

Maar de afwijkingen houden op bij de voordeur: achter de knetterende gevels van MVRDV's huizen in Ypenburg gaan heel gewone binnenkanten schuil. Elk huis heeft op de begane grond een huiskamer met keuken, op de eerste verdieping drie slaapkamers en onder het puntdak nog een zolder. Het is de vorm die het Nederlandse rijtjeshuis al sinds jaar en dag kent. Zo gewoon zijn deze plattegronden dat je begint te vermoeden dat MVRDV een cynische grap heeft willen uithalen. We gaan eens iets heel geks maken van doodgewone huisjes, lijken de drie architecten van MVRDV te hebben gedacht. En zo bevestigen ze de slechte naam van de Vinex-wijken: achter de ongewone, mono-materiële gevels zitten buitengewoon banale huisjes.

Dat het ook anders kan, laten Kingma Roorda architecten zien in hun woningencomplex in Zenderpark, de Vinex-wijk van IJsselstein. Ook hier gaat het weer om rijtjeshuizen op eilandem, maar dit keer zijn zowel de stedenbouwkundige opzet als de woningen zelf bijzonder. Het exterieur van deze woningen springt minder in het oog dan MVRDV's huizen, al gebeurt het niet iedere dag dat gevels van nieuwbouwwoningen zijn betimmerd met rood gebeitste latten van larikshout.

De 47 rijtjeshuizen zijn verdeeld over, alweer, twee eilandjes met elk een gemeenschappelijk binnenhof dat over een loopbrug kan worden betreden. Het hof is bedekt met schelpen en heeft onder meer een jeu de boules-baan en een zandbak. Elke woning heeft een veranda die van die van de buren is afgescheiden door een speciaal ontworpen houten bank. De voorzijde van de eilanden wordt aangegeven door twee omhoogstekende punten die geen functie hebben, maar in de verte doen denken aan de torens van een kasteel. De achterzijde wordt afgesloten door een driehoekig dak. Het binnenhof zelf roept herinneringen op aan oude versterkte boerderijen zoals die bijvoorbeeld in Bertolucci's film Novecento te zien zijn. Bijna ga je denken dat hier gezonde landarbeiders in nobele woninkjes rondom een gemeenschappelijk binnenhof wonen.

Het binnenhof ligt op een parkeergarage, waar voor elke woning twee parkeerplaatsen zijn. Zo zijn de auto's die zoveel nieuwbouwwijken teisteren onttrokken aan het oog en is bovendien de dure Vinex-grond dubbel gebruikt. Maar hier blijft het niet bij: ook de woningen zijn bijzonder. Wie een woning via het binnenhof binnengaat, komt in een hal annex trappenhuis. Naast de hal bevindt zich de keuken, die ook met dubbele deuren aan de veranda grenst. Vanuit de hal kan men via een klein trappetje naar beneden, naar een woonkamer die met een hoogte van 3 meter 50 het wettelijk minimum van 2 meter 40 verre overschrijdt en die aan een ruime, aan het water grenzende tuin ligt. Een trap omhoog voert vanuit het halletje naar de slaapkamers, badkamer en een zolder, die dankzij het schuine dak voor een deel ook extra hoog zijn.

Zo zijn de woningen van Kingma en Roorda in Zenderpark het tegendeel van die van MVRDV in Ypenburg geworden. Terwijl MVRDV huizen die we al lang kennen een geinig buitenkantje gaf, maakten Kingma en Roorda een mooi complex met bijzondere woningen, zoals geen Nederlandse buitenwijk eerder kende. Ze vormen goede munitie voor Vinex-voorstanders.

Gebouw: 103 woningen in Ypenburg. Architect: MVRDV. Opdrachtgever: Amvest. Ontwerp 1998/99. Voltooiing: 2001. Gebouw: 47 woningen in Zenderpark, IJsselstein. Architect: Kingma Roorda architecten. Opdrachtgever: Bunnik Projekten Ontwerp: 1998. Voltooiing: 2001